Historia prasy polskiej - lata 1831-1914

Prasa powstania listopadowego

• Zawsze w takich sytuacjach prasa zaczyna wychodzić poza cenzurą.
• Tak się też stało 30. listopada 1830 r., a trwało do kapitulacji Warszawy we wrześniu 1831 r.
• Mimo wolnej prasy istniały urzędy cenzury, które nie działały,ale czekały na swój czas.
• Już w pierwszych miesiącach wojskowi stwierdzili, że prasa zbyt surowo ocenia ich działania.
  
  `
  
  • I chcieli powrotu do cenzury.
  • Ale 11. grudnia 1830 Rząd Tymczasowy wydał decyzję o likwidacji urzędu cenzury.
  
  
• Rzecznikami wolności prasy byli liberałowie, a przede wszystkim Partia Kaliska Liberałów.
  
  
  
  • Ugrupowanie najbardziej radykalne.
  • Na czele bracia Wincenty i Bonawentura Niemojowscy.
  
  
• Po wybuchu powstania Bruno Kiciński przeszedł metamorfozę - z liberała przeistoczył się w przeciwnika i zaczął nawoływać do podjęcia rozmów z Rosją.
• Cechą charakterystyczną tego czasu było pojawienie się prasy w miastach, w których jeszcze jej nie było.
  
  
  
  • Kalisz.
  • Radom.
  • Lublin.
  • Suwałki
  
  
• Dziennik "Polak Sumienny".
  
  
  
  • Dziennik powstańczy.
  • Postawa zachowawcza - optujący za porozumieniu się z Rosją.
  • Redaktor naczelny: Bruno Kiciński.
  
  
• Dziennik "Kurier Polski".
  
  
  
  • Liberalny.
  • Związany z Partią Kaliskich Liberałów braci Niemojowskich.
  
  
• Pismo "Nowa Polska".
  
  
  
  • Nawoływało do "walki aż do końca, do zwycięstwa".
  • Powstało w styczniu 1931 r.
  • Założycielem był brat Maurycego, Bazyli Mochnacki + grupa dziennikarzy z "Kuriera Polskiego".
  • Maurycy pisał tam publicystykę, która powstrzymywała skutecznie przed rozpoczęciem rozmów kapitulacyjnych z Rosją.
  • Pismo to zainicjowało akcję, która skończyła się upadkiem dynastii Romanowów.
    
    
    
    • Ten akt detronizacji przyczynił się do tego, iż władze rosyjskie zniechęciły się do układania z Polakami.
  
  
• Akcje propagandowe w krajach Europy Zachodniej.
  
  
  
  • Były to wydawnictwa w językach obcych przygotowywane przez wydział dyplomatyczny Rady Najwyższej Narodowej, czyli MSZ Rządu Powstańczego.
  • Były to:
    
    
    
    • "Dziennik Warszawski" po niemiecku.
    • "Echo Polski" po francusku.
  
  
• Kiedy sytuacja militarna zaczęła się pogarszać, cała prasa, nawet zachowawcza, zaczęła krytykować działania dowódców wojskowych.
  
  
  
  • W jednym z pism ukazał się krytyczny text o generale Skrzyneckim,
  • Odpowiedzią był atak oficerów uzbrojonych w kije na tę właśnie redakcję.
  • Skrzynecki powiedział: "Tam, gdzie jest wolność prasy, powinna być wolność kija."
  
  
• W marcu 1831 Bruno Kiciński demonstracyjnie rezygnuje z funkcji redaktora naczelnego "Polaka Sumiennego".
  
  
  
  • Pismo się radykalizuje i staje się sojusznikiem "Nowej Polski".
  • Redakcję przejmuje Felix Saniecki.
  
  
• Zwolennicy rokowań i zakończenia powstania zakładają więc swoje nowe pismo, "Zjednoczenie".
  
  
  
  • Kwiecień 1831.
  
  
• We wrześniu 1831 r., po wkroczeniu wojsk rosyjskich do Warszawy, kończy się powstańczy epizod prasy warszawskiej.

Prasa polska w latach 1831 - 1863

• Po powstaniu listopadowym utrzymuje się przewaga ilościowa wydawana na terenie Królestwa Polskiego (185 na 475).
  
  
  
  • 130 w zaborze pruskim.
  • 160 w austriackim.
  
  
• Także w aspekcie merytorycznym.
• Cechy prasy wydawanej na terenie Królestwa Polskiego i Litwy:
  
  
  
  • Efemeryczność.
    
    
    
    • Na 185 jedynie 7 tytułów przetrwało cały okres międzypowstaniowy.
    • 50 % ukazywało się ponad dwa lata.
    
    
  • Szybki rozwój:
    
    
    
    • Przynajmniej do 1843 r., kiedy zaostrzono represje.
    • 1843 - 1855: regres.
    • Po 1855 (po wojnie krymskiej) ponowny wzrost, spowodowany mniejszymi represjami
    
    
  • Prasa informacyjna:
    
    
    
    • W 1832 na rynku pozostały 3 tytuły:
      
      
      
      • "Gazeta Warszawska" Antoniego Lesznowskiego.
      • "Kurier Warszawski".
      • Konserwatywny "Dziennik Powszechny".
      
      
    • Obniżył się poziom tej prasy:
      
      
      
      • Była cenzura dwustopniowa:
        
        
        
        • Prewencyjna.
        • Represyjna.
      
      
    • Zaczyna uciekać od tematyki politycznej i ideologicznej.
      
      
      
      • Przypomina suche biuletyny informacyjnych.
      
      
    • Treść:
      
      
      
      • Wiadomości krajowe, redagowane w stylu oficjalnych raportów.
      • Wiadomości zagraniczne, przedrukowywane z konserwatywnych dzienników zachodnioeuropejskich.
      • Dużo miejsca zabierały:
        
        
        
        • Kronika towarzyska.
        • Wiadomości giełdowe.
        • Ogłoszenia.
        
        
    • Pod kątem estetycznym - cienko, mimo, że na zachodzie wszystko szło do przodu.
      
      
      
      • Na zachodzie swoje reformy wprowadzał wtedy (1835) Emil de Girardin.
      
      
• Jako nową inicjatywę należy wymienić pojawienie się w Krakowie, w 1848 r. dziennika "Czas".
  
  
  
  • Był to zwiastun w układzie dziennika informacyjnego.
  • Organ konserwatystów krakowskich - stańczyków.
  • Wzorował się na brytyjskim "Timesie".
• Cenzura rosyjska wprowadziła "zapisy".
  
  
  
  • Były to tematy, zestawienia, które nie mogły być poruszane i rozwijane.
  • Były to także konkretne zwroty ("Opiekuńczy Rząd drzewek pomarańczowych").
  
  
• W latach 50. XIX w. prasa polska zmieniła całkowicie swoje oblicze.
• W marcu 1851 r., po 16 latach od reform Emila de Girardin, ukazuje się "Dziennik Warszawski".
  
  
  
  • Redaktor naczelny: Henryk Drzewuski, prekursor gawędy jako gatunku publicystycznego.
    
    
    
    • Był zwolennikiem utrzymania politycznego status quo.
    • Otrzymał kasę na to pismo od Namiestnika Królestwa Polskiego.
    • Ta inicjatywa, z pozoru prywatna, miała służyć propagowaniu działalności Namiestnika i Rządu Królestwa Polskiego.
    • Ze względu na niejasne powiązania redaktora, znani dziennikarze odmawiali mu współpracy.
    • Jedyną znaczącą postacią był początkowo August Wilkoński, a później Julian Bartoszewicz, Konstanty Waligórski, Wacław Szymanowski.
  • Układ:
    
    
    
    • Czterokolumnowy.
    • Numer otwierał artykuł wstępny.
    • Potem - zestawienia najważniejszych wiadomości.
    • Na podwale - rubryka felietonowa, która była jednocześnie rubryką recenzji teatralnej.
    
    
  • Ta pozycja rozpoczęła łańcuch radykalnych zmian w prasie.
  
  
• Zmienia się w tym czasie pogląd na prasę - wydawcy patrzą na nią, jak na towar.
  
  
  
  • Rzewuski rozpoczyna walkę konkurencyjną.
  
  
• Na konkurencyjne wyzwanie Rzewuskiego reaguje pierwszy Antoni Lesznowski, wydawca "Gazety Warszawskiej"
  
  
  
  • Zmienia układ gazety.
  • Ale poszerza też dział literacki i społeczny.
  • Wprowadza stałe honoraria dla swoich publicystów, co oznacza wykrystalizowanie się zawodu dziennikarskiego.
    
    
    
    • Pozwala to na ściągnięcie dobrych autorów.
    
    
• Od tego momentu zaczyna się różnicowanie statusu dziennikarza, wynikające z powodzenia u czytelników.
• Po roku 1850 na łamy dzienników wkracza literatura.
  
  
  
  • Jest to spowodowane zarówno zapotrzebowaniem ze strony czytelników, jak i chęcią wypromowania literatury, która najpierw właśnie zaistniała w prasie, później w formie książkowej.
  • Formy:
    
    
    
    • Powieść odcinkowa.
      
      
      
      • Kraszewski.
      • Prus.
      • Orzeszkowa.
      • Sienkiewicz.
      
      
    • Nowela i opowiadanie.
      
    
    
  • Sprzyjało to wzrostom nakładów.
  • Zjawisko nie tylko polskie, ale także europejskie.
  
  
• W końcu lat 50. rozpoczyna się era magazynów ilustrowanych.
  
  
  
  • "Tygodnik Ilustrowany".
    
    
    
    • 1859 r.
    • Dominowała publicystyka i literatura.
    • Bogato ilustrowany, ale nie fotografiami, a rycinami.
    • Tematyka podróżnicza, społeczna, literacka, historyczna.
    • Zrobi furorę (8000 egzemplarzy).
    
    
  • "Tygodnik Mód i Powieści".
    
    
    
    • 1862 r.
    • Inspirowany "Tygodnikiem Ilustrowanym".
    • Dla pań.
    
    
  • "Wędrowiec".
    
    
    
    • 1863 r.
    
    
• Prasę wydawaną w Królestwie można podzielić na:
  
  
  
  • Tajną.
  • Jawną.
  
  
• Prasa tajna to:
  
  
  
  • Wyraz polaryzacji światopoglądowej wśród elity intelektualnej.
  • Zjawisko niespotykane w krajach europejskich.
  
  
• W latach 1861 - 64 wychodzi w drugim obiegu ponad 300 tytułów prasowych.
• Cechy:
  
  
  
  • Nie cenzurowana.
  • Małe formaty.
  • Niewielka objętość.
  • Tematyka polityczna, patriotyczna, powstańcza.
  
  
• Kulminacja: maj - sierpień 1863 r.
  
  
  
  • Wtedy trwały najbardziej intensywne walki między powstańcami a wojskami rosyjskimi.
  • Było to ponad 50 % tytułów.
  
  
• "Strażnica"
  
  
  
  • Pierwsze pismo tajne: 1 września 1861 r.
  • Poglądy centrowe tzw. Grupy Sybiraków.
  • Redaktor naczelny: Agaton Giller.
    
    
    
    • Propagator solidaryzmu społecznego.
    • Przeciwnik najbardziej radykalnych grup powstańczych.
    
    
• "Pobudka"
  
  
  
  • W październiku 1861 r. powstał w Warszawie tzw. Komitet Miejski.
  • Reprezentacja polityczna Stronnictwa Czerwonych.
  • 1 listopada 1861 r. Komitet Miejski wydał "Pobudkę"
    
    
    
    • Najbardziej radykalne pismo powstania styczniowego.
    • Żądała powołania tajnego Rządu Narodowego.
    • Nawoływała do walki zbrojnej.
    
    
• Odbiór:
  
  
  
  • Prasa tajna była postrzegana przez społeczeństwo jako coś atrakcyjnego, ale niezbyt poważnego.
  • Nie wszyscy popierali ideę powstania zbrojnego.
  • Policja też się tą prasą specjalnie nie przejmowała.
  
  
• 2 maja 1863 r. zabito Miniszewskiego, publicystę "Dziennika Powszechnego".
  
  
  
  • Było to pierwsze zabójstwo dziennikarza na tle politycznym, wymierzone w przeciwnika idei powstania.
  
  
• Po stłumieniu powstania styczniowego władze carskie uruchomiły represje wobec dziennikarzy zaangażowanych w działalność powstańczą.
  
  
  
  • Osoby te umieszczono na liście i zabroniono im obejmować funkcji redaktorskich w prasie Królestwa i Litwy, a także rosyjskiej.
  • Powrócono do dwustopniowej cenzury prasy.
    
    
    
    • Na szczeblu najniższym istniał Warszawski Komitet Cenzury.
    • W miastach gubernialnych funkcje cenzorskie pełnił albo gubernator, albo jego zastępca.
    • Nad tym wszystkim był Zarząd Prasy ..., jako instytucja odwoławcza.
    • A nad nimi: Minister Spraw Wewnętrznych Cesarstwa.
    
    
  • Ogromnie to skomplikowało proces wydawania prasy i zakładania pism.
    
    
    
    • Struktura ta była bardzo skorumpowana.

Sytuacja prasy po powstaniu styczniowym

• Zachowano dotychczasowe pisma informacyjne, magazyny.


• W latach 1864 - 70 nastąpił okres stagnacji, spowodowany represjami.


• Upadający "Kurier Warszawski" w wyniku zmiany stał się czołowym pismem informacyjnym wydawanym na obszarze ziem polskich.
  
  
  
  • Reformatorem był Wacław Szymanowski, działacz powstańczy.
  • I nie mógł stać się redaktorem odpowiedzialnym, a to mu było potrzebne do przeprowadzenia reform.
  • Przez 8 lat, do 1876 r. walczył o to, aż mu się udało.
  • Ale już w trakcie reformował pismo etapami:
    
    
    
    • Zatrudnił:
      
      
      
      • Bolesława Prusa (kronika tygodniowa: felieton/reportaż).
      • Wiktora Gomulickiego (reportaże, literatura).
      • Feliksa Fryze (kolumna ciekawostek).
    
    
  • W 1880 r. Szymanowski, jako pierwszy, stworzył ekipę stałych zagranicznych korespondentów.
  • Podpisał umowy z zagranicznymi agencjami zagranicznymi.
  • W 1883 r. "KW" przechodzi na dwa wydania: poranne i popołudniowe.
  • Szymanowski wprowadza nowoczesny sprzęt: gilotyny i maszynę pospieszną (rotacyjną).
  • Jako pierwszy wprowadził harmonogram działania redakcji - bardzo precyzyjnie przestrzegany do 1939!
  • Był to pierwszy dziennik, który docierał na obszar całej byłej RP.
  
  
• "Kurier Poranny".
  
  
  
  • Rywal "Kuriera Warszawskiego" w zakresie informacji.
  • Od 1877 r.
  • Redaktor naczelny: Feliks Fryze.
  • Była to gazeta "do śniadania", dostępna w sklepach i kawiarniach.
    
    
    
    • Wychodziła o 9:00, trzy godziny wcześniej, niż "Kurier Warszawski".
    
    
  • Więcej ciekawostek niż informacji poważnych; bazował na sensacji.
  • Nakład: 5000 egz.
  
  
• "Kurier Codzienny"
  
  
  
  • Istniał wtedy zapis, iż prasa nie powinna się ukazywać w niedziele oraz święta religijne i państwowe.
    
    
    
    • Przepis nie wytrzymał pod naporem rynku, i go zmieniono.
    
    
  • Tę lukę wykorzystał "Kurier Codzienny", który był wydawany 7 razy w tygodniu.
  • Najwięcej informacji przynosił właśnie w niedzielę.
  • Redaktor naczelny: Karol Kursz.
  • Nakład: 5000 egz.
  
  
• Oprócz kurierów, bazujących na sensacji, ukazywały się też dzienniki poważne, dzienniki opinii.
• "Gazeta Polska".
  
  
  
  • Konserwatywna, zachowawcza, lojalna wobec władz.
  • Jednym z publicystów był Józef Ignacy Kraszewski, a także Bolek Prus.
  
  
• "Słowo".
  
  
  
  • Redaktor naczelny: Henryk Sienkiewicz.
  • Publikował "Trylogię"
  • Osiągnął 10 000 stałych prenumeratorów.
  
  
• Po powstaniu styczniowym pojawiła się w Warszawie prasa pozytywistyczna, oraz tygodniki.
• "Przegląd Tygodniowy".
  
  
  
  • Wychodził od 1866 r.
  • Redaktor: Aleksander Świętochowski.
  • Był to manifest pozytywistów.
  • Tam ukazał się tekst "Wy i My", rozliczający się z romantykami.
  • Zdominowany przez publicystykę Świętochowskiego.
  
  
• "Prawda".
  
  
  
  • Od 1881 r.
  • Też Alex Świętochowski.
  
  
• Prasa Ilustrowana:
• "Kłosy"
  
  
  
  • Od 1865 r.
  
  
• "Bluszcz"
  
  
  
  • Też od 1865 r.
  • Dla Kobiet.
  
  
• Pierwsze periodyki partyjne.
  
  
  
  • Opóźnienie w stosunku do Europy:
    
    
    
    • W zaborze rosyjskim działalność polityczna była zabroniona.
    • W zaborze pruskim było trudno, ale dawało radę.
    • W austriackim działalność była legalna i tam najwcześniej powstała taka prasa.
    
    
• Na terenie Galicji powstała prasa narodowa / endecka.
• "Przegląd wszechpolski".
  
  
  
  • Od 1895 r. przez Romana Dmowskiego.
  • Publikowało najważniejsze teksty programowe.
  
  
• "Polak".
• W Galicji powstała też prasa ruchu ludowego.
  
  
  
  • Powstała ona z inicjatywy księdza Stanisława Stojałowskiego, ale nie była to prasa ściśle partyjna.
  
  
• "Przyjaciel ludu"
  
  
  
  • Wydawany przez Marię i Bolesława Wysołków (?)
  • Od 1889 r. we Lwowie.
  • Publicyści tego pisma aktywnie organizowali ruch ludowy, co doprowadziło do powstania w 1913 r. partii chłopskiej PSL "Piast".
  • Wtedy też ukazało się pismo "Piast".
  
  
• W Galicji narodziła się prasa socjalistyczna.
• "Praca"
  
  
  
  • Od 1879 r. przez Józefa Daniluka (?) we Lwowie.
  • Poruszało kwestie socjalne.
  
  
• "Naprzód"
  
  
  
  • Organ socjaldemokracji galicyjskiej.
  • Redakcja: Ignacy Krasiński.
  • W 1900 "Naprzód" stał się pierwszym polskim dziennikiem socjalistycznym
  
  
• W zaborze pruskim pojawiła się legalna prasa chadecka.
  
  
  
  • Głównie na Śląsku.
  • Przy udziale kleru - ksiądz Stanisław Adamski
  
  
• W zaborze pruskim od 1891 r. ukazuje się legalna prasa socjalistyczna, odnosząca się do socjaldemokracji niemieckiej (SPD), której polskie komórki socjalistyczne były częścią.
• "Gazeta Robotnicza"
  
  
  
  • Od 1892 r. w Katowicach.
  
  
• W zaborze rosyjskim działalność polityczna była zakazana.
  
  
  
  • W konspiracji działali socjaliści.
  • Partia Socjalistyczna Zaboru Rosyjskiego powstała w 1893 r.
  
  
• "Robotnik"
  
  
  
  • Wydany w czerwcu 1894 przez Józefa Piłsudskiego.
  
  
• Na terenie zaboru rosyjskiego wielką rolę odegrała prasa emigracyjna, wydawana w:
  
  
  
  • Londynie.
  • Paryżu.
  • Genewie.

Pozostałe części cyklu Historia prasy polskiej:

• Historia prasy polskiej - do roku 1796
• Historia prasy polskiej - lata 1815-1830
• Historia prasy polskiej - lata 1914-1939
• Historia prasy polskiej - lata 1939-1945
• Historia prasy polskiej - lata 1945-1957
• Kampania prasowa Marca `68
• Zmiany mediów elektronicznych w Polsce po 1989 roku